Paulus Witold Klemens Ignacy (1892–1973), ksiądz, powstaniec wielkopolski, duszpasterz polonijny. Ur. 14 VI w Poznaniu, był synem Ignacego, kupca, i Melanii z domu Korzbok-Tuchołka. Uczył się w Gimnazjum Św. Marii Magdaleny, gdzie należał do tajnego Tow. Tomasza Zana (TTZ). Dn. 20 IX 1911 uzyskał świadectwo dojrzałości. W l. 1911–16 odbył studia teologiczne w Poznaniu i Gnieźnie. Dn. 13 II 1916 otrzymał święcenia kapłańskie. Pracę duszpasterską rozpoczął 1 IV t. r. jako wikary w Czarnkowie. Założył wówczas w Czarnkowie drużynę skautową im. Jana Kilińskiego i koło TTZ. W listopadzie i grudniu 1918 rozwinął działalność mającą na celu opanowanie Czarnkowa przez Polaków. Przyczynił się do zwołania wiecu polskiego 12 XI t. r., na którym Polacy otrzymali w tworzącej się lokalnej Radzie Robotników i Żołnierzy połowę mandatów. Zajmował się też szkoleniem paramilitarnym skautów i gromadzeniem broni. Dn. 30 XII 1918 brał udział w zjeździe działaczy polskich okręgu nadnoteckiego w Pile, wszedł w skład delegacji, wyłonionej na zjeździe, która udała się do Poznania na rozmowy z Komisariatem Naczelnej Rady Ludowej. W rozgorzałych w dn. 7 I 1919 walkach o Czarnków spieszył powstańcom z posługą duszpasterską oraz organizował pomoc dla rannych i służbę łączności.
W l. 1919–20 P. pełnił funkcje prefekta gimnazjum w Czarnkowie. W l. 1920–6 odbył studia w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie i 9 XI 1926 uzyskał licencjat z biblistyki. W dn. 14 VI 1927 doktoryzował się z teologii na Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Bóg Marduk, która w rozszerzonej wersji wydana została po niemiecku pt. Marduk, Urtyp Christi? (Roma 1928). Zwalczał w niej modne wówczas w biblistyce niemieckiej tendencje panbabilońskie. Następnie przejściowo współpracował z rzymskim Instytutem Biblijnym nad przygotowaniem słownika geograficznego Babilonii. Starał się, bezskutecznie, o profesurę w polskim seminarium duchownym w Orchard Lake (Stany Zjednoczone). W l. 1927–9 odbył podróż dookoła świata, podczas której był m. in. palaczem okrętowym. Wówczas też uczestniczył w Kongresie Eucharystycznym w Sydney oraz kierował polonijną parafią w Phaenix-Harvey koło Chicago. Po powrocie do Polski objął 1 IX 1929 stanowisko prefekta w Gimnazjum Św. Jana Kantego w Poznaniu. Dn. 1 IX 1930 został administratorem, a w r. 1933 proboszczem niedawno utworzonej parafii Św. Trójcy w Poznaniu na Dębcu. Był kapelanem Chorągwi Wielkopolskiej Związku Harcerstwa Polskiego. Od 1 II 1934 pracował jako rektor Polskiej Misji Katolickiej we Francji. Redagował wówczas w Paryżu pismo „Jestem Polakiem”. Rychło jednak znalazł się w konflikcie z niektórymi duszpasterzami i działaczami polonijnymi. Zarzucano mu m. in. brak należytej troski o los materialny duchownych polonijnych i emigrantów. Dn. 17 VI 1937 został odwołany do Polski, w związku ze skandalem, jaki wyniknął na skutek nielegalnego sprowadzania Polaków do Francji przez prowadzącego w Amiens biuro pośrednictwa pracy ks. Filipa Dachowskiego. W dn. 1 X 1938 został administratorem parafii Św. Jana Kantego w Poznaniu.
Latem 1939 P. zaangażowany był w akcję Sztabu Głównego WP, zmierzającą do przygotowania zakonspirowanych ognisk ruchu oporu w Wielkopolsce na wypadek zajęcia jej przez Niemców. W początku września t. r. był P. poszukiwany w Poznaniu przez gestapo; w tym czasie opuścił Polskę i przez Rumunię oraz Francję dotarł do Stanów Zjednoczonych. Jesienią 1940 przybył przez Chiny na Bliski Wschód, gdzie wstąpił do służby duszpasterskiej Armii Polskiej na Wschodzie. Z kolei znalazł się w II Korpusie i odbył kampanię włoską jako kapelan 1 batalionu saperów kolejowych. We wrześniu 1945 otrzymał godność honorowego kanonika-infułata kapituły metropolitalnej w Otranto, w podzięce za zorganizowanie pomocy materialnej dla ludności tego regionu w okresie walk. Po wojnie wrócił P. do Stanów Zjednoczonych i pracował w tamtejszym duszpasterstwie polonijnym. W r. 1951 na wezwanie arcbpa Józefa Gawliny przyjechał do Rzymu i rozpoczął pracę w Papieskiej Komisji Pomocy (Pontificio Opera di Assistenza), troszcząc się zwłaszcza o polskich emigrantów. W r. 1955 powrócił do Stanów Zjednoczonych. Dszpasterzował w Texasie, przeważnie w miejscowościach zamieszkanych przez potomków emigrantów z Wielkopolski i Śląska: Chappel Hill, Frelsburg, Backholts, Marak (od r. 1962), Brenham (od r. 1966), Bastrop (od r. 1967). Dn. 30 VI 1972 przeszedł na emeryturę i osiadł w Brenham.
P. próbował swych sił w kompozycjach muzycznych, malarstwie, poezji i opowiadaniach. Namalował m. in. obrazy: Matki Boskiej Częstochowskiej (znajdujący się w głównym ołtarzu w kościele w Brenham), Wizję Św. Jana od Krzyża, portret kard. Augusta Hlonda (znajdujący się w Domu Prowincjalnym XX Chrystusowców w Kurytybie), portret ks. Tomasza Reginka (wikariusza generalnego, bpa polowego WP). P. ufundował główny ołtarz w kaplicy Sióstr Nazaretanek w Jerozolimie. Pośmiertnie ogłoszone zostały dwa jego opowiadania: Pływać jak święty Piotr („Kierunki” 1975 nr 13) i Na Morzu Galilejskim (tamże 1975 nr 25). Wiele podróżował, często bywał w Ziemi Świętej, odwiedzał również Polskę. Zmarł 24 IX 1973 w Londynie, w trakcie kolejnej swej podróży, i tu pochowany został na cmentarzu w Layton. Był odznaczony m. in. Krzyżem Niepodległości.
Adler A., Jego parafią był cały świat, „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” (Londyn) 1973 nr 276 (fot. wspólna); Banaszak M., Ks. Witold Paulus, „Mies. Kośc. Archidiec. Pozn.” 1974 nr 7 s. 165–7; Gomolec L., Powstanie Wielkopolskie 1918–1919, P. 1957 s. 51; Kącki F., Ks. Infułat dr Witold Paulus, „Za i Przeciw” 1973 nr 50 s. 11 (fot.); tenże, Udział duchowieństwa katolickiego w Powstaniu Wielkopolskim 1918–1919, „Novum” 1971 nr 12; Klawek A., Zarys dziejów teologii katolickiej w Polsce, Kr. 1948 s. 50; Pietrzak J., Duchowieństwo w powstaniu [Wielkopolskim], „Kierunki” 1979 nr 3; Słodowy A., Powiat czarnkowski w okresie rewolucji niemieckiej, w: Szkice i fragmenty z powstania wielkopolskiego 1918/19, P. 1933 s. 83; – „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1973 nr z 27, 28 IX i 2 X; „Gaz. Niedzielna” 1973 nr z 14 i 28 X; „Mies. Kośc. Archidiec. Pozn.” 1974 nr 1 (fot.); „Przew. Katol.” 1934 nr 5, s. 74; „Tyg. Powsz.” 1973 nr 50 s. 7; – Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Acta Hlondiana (Materiały do życia i działalności kard. Hlonda. Zebrał ks. S. Kosiński), t. IV cz. XX; CAW: Akta odznaczeniowe; – W posiadaniu J. Pietrzaka: Listy P-a do bpa Andrzeja Wronki (1962–73), Henke A., Narodziny Harcerstwa i Polski w Czarnkowie, (mszp. powielany); Januszczak M., Wikary i Proboszcz, (mszp.); – Informacje bpa Andrzeja Wronki, ks. Ignacego Posadzego, ks. Stanisława Kosińskiego, ks. Władysława Staniszewskiego.
Jerzy Pietrzak